و خدا گاو را آفريد

کارت پستال و پوستر و بروشورش در برلين منتشر شده، اين هم تصوير کارت پستال نمايش «خدا گاو را آفريد»

بوی گندم

آزولو، ونيز، فلورانس

.

تمام ماه سپتامبر در سفر بودم.
روز يکم سپتامبر در شهر آزولو، جايی در نزديکی ونيز به فستيوال بين‌المللی فيلم آزولو وارد شدم، و همان روز با هم به ديدار نمايشگاه کاريکاتورهای نيک‌آهنگ کوثر رفتيم. 
روز بعد يعنی دوم سپتامبر پنجمين روز فستيوال بين‌المللی فيلم آزولو بود که من هم درباره‌ی سانسور در ايران سخنرانی داشتم؛ در کنار يکی از نويسندگان معروف آمريکا، دنيس واتلينگتون. درباره‌ی مسئله‌ی سانسور حرف‌های زيادی به ميان آمد، از سينما پاراديزو و تورناتوره آغاز شد، در دوره‌ی فاشيست‌های ايتاليا و اروپا چرخيد، به آمريکا رفت، و بعد به دوره‌ی فاشيست‌های اسلامی ايران ختم شد.
آخرين حرف من اين بود که شماها از غذا خوردن و خوب جويدن غذا حرف می‌زنيد، مزه‌ی غذاها را در دهان‌تان داريد، ولی من از ايران حرف می‌زنم، از آرواره‌ای که تمامی دندان‌هاش را خُرد کرده‌اند و از بين برده‌اند، و جامعه‌ی ما به وضعی درآمده که فقط پوره به خوردش می‌دهند، و از لذت جويدن و چشيدن و مزه کردن غذا محرومش کرده‌اند. راستی شما می‌دانيد وقتی جامعه‌ای مثل آرواره‌ای بی دندان باشد، مزه‌ای حس نمی‌کند؟ چيزی در آن نقد نمی‌شود؟



روز بعد هم در شهر کوچولوی آزولو گشتیم، و درباره‌ی تاريخ و سوابق فرهنگی آن شهر حرف زدیم، شهری که از 365 روز سال را با 240 روز ويژه‌ی فرهنگی از قبيل کتابخوانی و فستيوال و مسابقه و شب شعر و نمايشگاه نقاشی و مجسمه، و ده‌ها برنامه‌ی فرهنگی و هنری نفس می‌کشد، راستی اين شهر کجاست؟ شهری که دو تا خيابان بيشتر ندارد، ولی 240 برنامه بزرگ و مهم فرهنگی در طول سال در آن برگزار می‌شود.
پوستر فستيوال امسال هم از آن پوسترهای به ياد ماندنی بود. روز آخر يکی از آن پوسترها و تی‌شرت و ساک دستی و بروشور به ما هديه کردند که قصد دارم پوستر را قاب کنم و کنار تابلوهای نقاشی‌ام در راهرو خانه بياويزم، به ياد پوسترهايی که بر در و ديوار شهر آزولو بالا رفته بود و هر طرف سر می‌چرخاندی يکيش را می‌ديدی.
بعد ديگر آنجا برنامه و کاری نداشتيم و می‌بايستی فستيوال فيلم ونيز را درمی‌يافتيم. همان شب به طرف ونيز راه افتاديم. می‌دانستم که ونيز خيابان ماشين‌رو ندارد، با قايق و گُندولا بايد اينطرف و آنطرف رفت، قايق‌های تاکسی يا اتوبوس که از جايی تو را می‌برد به جايی ديگر. اما وقتی ماشين ما به آخر جاده رسيد، ناچار وارد کشتی شديم تا به آنسوی جزيره برويم، و آنجا تازه فهميدم ما به جزيره‌ی ديگری می‌رويم که همه ساله فستيوال فيلم ونيز آنجا برگزار می‌شود، يعنی شهر ليدو که برعکس ونيز ماشين‌رو است. اما چه ماشين‌رويی؟ اصلاً جای پارک پيدا نمی‌شد، و چاره‌ای نبود جز اينکه گوشه‌ای ماشين را رها کنيم و با خط يازده در ليدو بچرخيم.

هتل‌ها و سالن‌ها و کافه‌ها و شهر در اين ايام همه در خدمت فستيوال ونيزند. اتفاقاً در يکی از هتل‌ها سينه به سينه‌ی مرد موقری شديم که اسمش تورناتوره بود، کارگردان محجوب و محبوب فيلم سينما پاراديزو، يک آدم کوچولوی خجالتی با صدايی آرام.
ما در خانه‌ای اقامت داشتيم که وقتی در را باز می‌کرديم، ناچار روی فرش قرمز پا می‌گذاشتيم، و شب‌ها تا دم‌دمای صبح پشت پنجره‌مان صدای سوت و شور و هيجان و فرياد علاقه‌مندان بود که ما هم پابه‌پای مردم بيدار می‌مانديم، و تا لنگ ظهر می‌خوابيديم که درست با نیض شهر جور در بياييم.
روز بعد با کشتی به ونيز رفتيم. ونيز را من بارها ديده‌ام، اما اين بار با چشم مرکب به در ديوار و شهر نگاه کردم. دو روز پياپی تمامی زوايای ونيز را چرخيديم، چيزی حدود بيست ساعت راه رفتن از اين کوچه به آن کوچه، از اين ميدان به آن کافه، شهری که تماماً در آب می‌زيد، با صدای مردی که به محض تاريک شدن هوا در کوچه‌ها و کانال‌ها می‌پيچد: «آهااااای‌ی‌ی!» يکی از سناتورهاست لابد که به محض تاريک شدن هوا خبری از اتللو می‌دهد.

روز ششم بعد از يک مصاحبه‌ی زنده که درباره‌ی سانسور با تلويزيون صدای آمريکا داشتم، آن‌هم در استوديوی باز، درست در شلوغی جمعيت کنار فرش قرمز و برابر در ورودی سينما، به طرف فلورانس راه افتاديم.
فلورانس، شهری است که هميشه مرا ياد اصفهان می‌اندازد، و هرگز هم دليلش را نفهميده‌ام. شايد هم سی و سه پلش مرا هوايی اصفهان می‌کند، نمی‌دانم.
چهار روز در اصفهان، ببخشيد، در فلورانس چهار موزه‌ی مهم را ديديم. داود و آثار ميکل‌‌آنژ و لئوناردو داوينچی، و آنهمه اثر هنری که اگر بخواهم نام ببرم يک روز بايد اسم تايپ کنم، آنهمه مجسمه و تابلو نقاشی، و آن کليسای بزرگ، و آن بازار، و آن دست‌فروش‌ها که بسياری‌شان ايرانی‌اند و شنيده‌ام که اغلب‌شان آرشيتکت‌اند ناچار آنجا کيف و کمربند و شال و زيورآلات می‌فروشند، و آن ميدان مرکزی شهر که دورتادورش شب و روز زنده ‌است و قديمی است و زيباست، و آن هنرمندانی که پرتره و کاريکاتور می‌کشند و گوشه و کنار ميدان‌ها بساط‌شان برپاست که برخی‌شان هم ايرانی‌اند، و آن هنرمندانی که جا ندارند با گچ پاستل کف خيابان يکی از آثار مشهور بوچللی و داوينچی را به زيبايی نقاشی می‌کنند و کلاه‌شان آن گوشه است تا تو پول خردی در آن بيندازی اگر تحسين‌شان می‌کنی، و آخر شب‌هايی که رفتگرها خيابان‌ها را می‌شستند و می‌روفتند و شهر آرام می‌شد، هنوز اين نقاشی‌های کف خيابان باهات حرف می‌زد، تو می‌توانی آن بستنی خوشمزه‌ی پسته‌ای را قاشق قاشق به دهن بگذاری و سکوت و زيبايی و نورپردازی را تحسين کنی، و گاه ببينی که يک زوج دست در دست هم از کنارت می‌گذرند، و گاه يکی با دوچرخه آوازخوان به خانه‌اش می‌رود، و تو بايد شهر خالی از جمعيت را هم در شب ببينی تا از کيسه‌ات نرفته.

تمام آن چهار روز را پياده گز کرديم، و خوشبختانه هتل‌مان پارکينگ آرامی در حياط پشتی داشت که نه جای هيچ نگرانی و غمی بود، و نه نيازی به ماشين که برای يک وجب جای پارک در شهر به چه‌کنم چه‌کنم بيفتی. راه رفتيم و تماشا کرديم و حرف زديم.
روز پنجم به سوی شهر نيس، در سواحل جنوبی فرانسه راه افتاديم، برای ديدار يکی دو روزه از نسرين، دوست قديمی و نازنينی که وقتی ازش بپرسند چه می‌کنی می‌گويد من باغبانم. و راست می‌گويد اين باغبان مهربان. تمام وقت در باغ قشنگش به آرايش و ويرايش گل و درخت مشغول است، و وقتی به اتاق‌هاش سر می‌کشی انگار وارد موزه‌ی هنرهای معاصر شده‌ای، تابلو سپهری‌اش يک‌طرف، زنده‌رودی‌اش طرف ديگر، و تا بخواهی تابلو و مجسمه و اثر هنری از هنرمندان بزرگ جهان گردآورده و با آنها زندگی می‌کند. با آن گربه‌های خوشگلش، و آن دو درخت بزرگ اکاليپتوس. همه چيز دارد جز ادعا. او يکی از روشنفکرهای ديروز و امروز ماست که بالاترين نعمت را در خود دارد؛ نگاه، دقت، نقد. 
درک نقد و نقدپذيری يکی از بزرگترين گوهرهايی است که در برخی آدم‌ها هست، در بعضی نيست. و ديکتاتورها هرچه در خلوت قدرت بيشتر باد شوند، از آن گوهر تهی می‌شوند. بگذريم.
قرار بود يکی دو روزی پيش نسرين بمانيم و سفر را ادامه دهيم، اما زهی خيال باطل! برای روزهای پنجم و هفتم هم برنامه چيده بود، و ما تسليم بوديم. عجيب‌ترين ماجرای سفر اين بود که ما يکی دو‌بار آنهم برای خريد وسايل ضروری به شهر نيس رفتيم، و اصلاً آن شهر را نديديم. تمام وقت‌مان در آن باغی گذشت که چشم‌اندازش مديترانه‌ی زيباست، آنجا که ابتدای دريا آبی اسمانی است، بعد يکباره سورمه‌ای می‌شود. و تو اگر ذوق نداشته باشی می‌توانی از آن باغ دل‌انگيز و آن چشم‌انداز و آن رفيق شفيق دل بکنی...